“Tị nạn, nếu hiểu theo một nghĩa rộng rãi, là việc rời nơi mình đang sống để tránh một tai hoạ nào đó. Nó có thể là thiên tai (bão lụt, hạn hán, nạn đói do mất mùa…) mà cũng có thể là nhân tai, do con người gây ra cho nhau (chiến tranh, thảm hoạ môi trường, áp bức tôn giáo hay chính trị…) rồi bây giờ còn khái niệm tị nạn giáo dục nữa.
Dù vì lý do gì, người tị nạn cũng phải sống và tập hòa nhập vào môi trường mới trong khi mang nặng mặc cảm của kẻ sống bám cho đến khi họ có thể đứng trên chính đôi chân của mình. Nguyễn Thanh Việt kể rằng ông và người tị nạn nói chung có một “cảm giác xa lạ, luôn sống trong hai đời sống, một trong nền văn hoá lớn hơn mà bạn đang cố hoà nhập, và một gần với bản chất hơn khi ở trong cộng đồng mình và nói thứ tiếng của mình.”[*]
Nội dung sách
Một tập truyện ngắn, với nhân vật chính là những người tị nạn.
hành lý nặng nhất trong lòng mỗi người là ký ức về quá khứ không thể xóa mờ. Những nhân vật trong tập truyện ngắn của VietThanh Nguyen dường như luôn phải mang theo những hành lý đó, dù họ có di chuyển đến bất cứ nơi đâu.
Tha phương sau chiến tranh, những người ấy đặt chân đến vùng đất mới hi vọng sẽ có một bắt đầu mới, nhưng bóng ma quá khứ vẫn luôn đeo bám và ám ảnh họ. Trong “Những người đàn bà mắt đen”, VietThanh Nguyen viết về một gia đình chỉ còn cô con gái và người mẹ, luôn ám ảnh về vụ cướp tàu khi rời khỏi Việt Nam và cái chết của người anh trai.
Trong truyện ngắn “Kẻ thứ ba”, ông lại kể về một thanh niên không kịp nói “con yêu ba má” trước lúc lên đường, bởi đoạn đường còn dài mà nếu lên xe chậm, chỗ ngồi sẽ được lấp kín và anh sẽ phải đứng rất lâu.
Những hình ảnh trôi nổi trong bán cầu não trái về những “người bấu vào không khí khi họ té xuống sông, một số người bị đánh gục trong cuộc chen lấn, một số khác bị những tên lính tuyệt vọng bắn vào lưng giành đường tháo chạy”[**] luôn bám lấy anh. Anh cố gắng thực hiện mong muốn mà những người ở lại đã gửi gắm nơi mình: sống tốt, và trở thành một đứa tốt, bên cạnh đó, gắng mình thích nghi với cuộc sống người bản địa và thường mơ về ngày có thể nói trôi chảy tiếng Anh.
Cuộc sống ở miền đất hứa không phải cuộc sống như trong mơ. Họ phải chật vật, loay hoay để hòa nhập trong một nền văn hóa mới và học cách sử dụng ngôn ngữ mới. Song, những nguời ra đi thì như vậy, còn những người ở lại thì sao? Đa số học cũng bị ghì chặt kí ức và những huyễn tưởng về miền đất lạ lùng.
Trong truyện ngắn “Tổ Quốc”, người cha đặt tên cho đứa con cả và đứa con với vợ sau một cái tên giống nhau, luôn nghĩ đứa con cả khi cùng mẹ sang bên kia đại dương đã có một cuộc sống không thể tốt hơn, nhưng thực tế lại chẳng vậy. Khi trở về quê hương, người con cả chỉ nói duy nhất sự thật ấy với cô em trùng tên với anh mình, “họ như hai mà tưởng cùng một thân phận: một người là của quá khứ sống ở xứ người và một là hiện tại sống ở xứ mình”[*]
Xem thêm: tại đây
Cảm nhận về cuốn sách
Cũng có người, họ cố gắng bù đắp cho quá khứ. Một số người chủ động tìm về Việt Nam, như cô gái trong “Người Mỹ”, luôn cảm giác bản thân “mang trong mình một tâm hồn Việt”[**], và không thể tìm được nơi cảm thấy bản thân thuộc về ở bất cứ đâu ngoại trừ Việt Nam, trong khi người cha, một phi công từng tham chiến trong chiến tranh vẫn ôm những phức cảm về quá khứ lái máy bay chở bom, lai nghĩ điều ngược lại.
Trong truyện ngắn “Những người đàn bà mắt đen”, chi tiết người mẹ mua cho người con trai chết đuối những quần áo mới và nói. “Nó đâu có lang thang giữa trời lạnh ngoài kia với mấy đồ mày đưa cho nó được, cứ như dân vô gia cư nhập lậu”[**] và lời nói của ông Victor “Người chết đi tiếp […] nhưng người sống chúng ta chỉ ở đây”[**] đều là những chi tiết đầy ám ảnh. Làm sao để có một căn cước được công nhận, làm sao để ổn thỏa mọi sự, làm sao để bước tiếp, đó đều là những vấn đề đáng bận tâm.
Với tập truyện ngắn này, ta có thể thêm những góc nhìn mới, rộng mở hơn, về cuộc sống những người tị nạn. Tuy sự thật và tính khách quan luôn chỉ đạt ngưỡng tương đối, song tôi nghĩ Viet Thanh Nguyen đã viết rất hay về một khía cạnh của cuộc sống với những mảnh đời mà bản thân tôi chưa từng có cơ hội tiếp xúc.
_______________
[*] Người tị nạn, Viet Thanh Nguyen. Trích lời tựa NXB Hội Nhà Văn.
[**] Người tị nạn, Viet Thanh Nguyen
Phạm Viêm Phương dịch.
Bài viết Review: “Người tị nạn” – Viet Thanh Nguyen của bạn _satohsai
Xem thêm các hoạt động của SVHĐ tại: tại đây
